حضانت فرزند در فقه امامیّه و حقوق موضوعه ی ایران

موضوع «حضانت» از مباحث پیچیده ی حقوق خانواده است. زمانی که اساس خانواده به هم می ریزد و طلاق یا مرگ یکی از والدین یاهردوی آن ها باعث جدایی پدر و مادر از یکدیگر می شود مهم ترین چالش پیش روی خانواده حضانت و سرپرستی و نگهداری فرزندان است. این مسأله از زاویه های گوناگونی درخور بررسی است و با وجود تلاش های بسیار فقیهان و ارئه آرای گوناگون درباره ی آن و نیز مطالعات گسترده ی حقوق دانان پیرامون آن، هنوزمسائلی از آن دارای ابهامات فراوان است. این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای یا بررسی منابع فقهی و حقوقی معتبر انجام گرفته است. هدف این تحقیق بررسی و تبیین و تحلیل محدوده فقهی حضانت، تعارضات موجود در آن، بیان نقایص احتمالی قوانین مربوط به حضانت و بازنگری پاره ای از قوانین مربوطه برای حمایت و حفظ بیشتر مصلحت فرزندان است. نتایج تحقیق بیانگر این است که آرای فقها در شایسته تر بودن هر یک از پدر و مادربرای حضانتِ فرزند در سنین متفاوت او، مختلف است، نظر مشهور و دیدگاه قانون گذار در حقوق موضوعه ی ایران، بر آن است که مادر برای حضانت فرزند اگر پسر باشد تا دوسال و چنانچه دختر باشد تا هفت سال شایسته است و پس از آن، حضانت تا بلوغ فرزند با پدر است. زیرا فقها با وجود اتفاق نظر بر حضانت مادر نسبت به فرزند تا دوسالگی در باره ی حضانت فرزند پس از دو سالگی دارای اختلاف نظر بسیارند و منشأ این اختلاف نظرات؛ تعدّد و تعارض روایات رسیده در این مورد است. اکثر فقها بر این عقیده اند که حضانت فرزند پس از مرگ یکی از والدین، با کسی است که زنده خواهد ماند و در صورت مرگ هر دو (پدر و مادر) نظرات گوناگون ارائه شده است که علّت آن فقدان نصّ خاص و قاطع در این باره است. ظاهراً حضانت نسبت به مادر حق و نسبت به پدر حق و تکلیف است، زیرا مادر قبول یا رد حضانت و شیردهی مخیّر است اما پدر موظف است عهده دار امور فرزند شود. برای عهده داری امر حضانت برخی از فقها چهار و برخی شش شرط را لازم می دانند وعدم ازدواج فقط از شرایط مادر است.